Canh ba là mấy giờ đồng hồ? Giải thích hệ thống canh giờ truyền thống
Người Việt xưa không tính giờ như hiện nay mà sử dụng hệ thống “canh” để đo thời gian ban đêm. Trong văn học và ca dao, chúng ta thường bắt gặp những câu “nửa đêm canh ba”, “trống canh ba”, “giờ Tý canh ba”. Nhưng ít ai còn biết rõ canh ba là mấy giờ đồng hồ và vì sao nó quan trọng trong đời sống tinh thần của cha ông.
Hệ thống canh giờ trong truyền thống Á Đông
Trong đời sống trước khi có đồng hồ cơ học, người dân Việt Nam và nhiều nước Á Đông dùng hệ thống canh giờ để định lượng thời gian vào ban đêm. Ban ngày thường tính bằng khắc (một ngày có 100 khắc, mỗi khắc khoảng 14 phút), còn ban đêm chia thành 5 canh.
Mỗi canh kéo dài khoảng 2 giờ đồng hồ. Thời điểm chuyển canh được báo bằng tiếng trống canh hoặc tiếng chiêng, do lính gác hoặc người coi đình, coi thành trì đảm nhiệm. Điều này giúp dân làng biết được thời khắc trong đêm tối, đồng thời giữ nhịp sinh hoạt.
Canh ba là mấy giờ đồng hồ?
Theo cách chia, ta có:
- Canh một: 19h – 21h
- Canh hai: 21h – 23h
- Canh ba: 23h – 1h sáng
- Canh bốn: 1h – 3h sáng
- Canh năm: 3h – 5h sáng
Như vậy, canh ba chính là khoảng thời gian 23h – 1h sáng, khi màn đêm tĩnh lặng nhất. Đây cũng là thời khắc gắn với nhiều ý nghĩa đặc biệt trong đời sống xưa.
Ý nghĩa của canh ba trong đời sống dân gian
Canh ba thường được xem là thời điểm yên tĩnh nhất trong đêm. Mọi người đều đã chìm sâu vào giấc ngủ, chỉ còn tiếng gió, tiếng côn trùng và đôi khi là tiếng trống canh vang xa.
Đối với người xưa, đây là lúc người canh gác vất vả nhất, phải thức trong sự yên tĩnh để đảm bảo an ninh cho cả làng, cả thành. Với những người học trò hay thi nhân, canh ba cũng là thời khắc dễ tập trung nhất để đọc sách, làm thơ.
Trong sinh hoạt thường ngày, nhiều câu chuyện kể lại rằng phụ nữ thường dậy từ canh tư, còn canh ba là thời gian nghỉ ngơi trọn vẹn.
Canh ba trong văn học và ca dao
Trong văn học trung đại và ca dao, canh ba xuất hiện rất nhiều, thường gắn với nỗi nhớ, nỗi buồn hay tình yêu đôi lứa.
- “Đêm khuya trống canh dồn, chàng còn thao thức nhớ thương ai?”
- Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du nhiều lần nhắc tới canh ba để gợi sự tĩnh mịch: “Canh khuya văng vẳng trống canh dồn, Trơ cái hồng nhan với nước non.”
Canh ba ở đây không chỉ là thời điểm cụ thể, mà còn là một biểu tượng nghệ thuật, gợi nhắc không gian lặng yên, tâm trạng suy tư và những cảm xúc sâu lắng nhất.
Canh ba trong phong thủy và tín ngưỡng
Theo quan niệm dân gian, canh ba – giờ Tý (23h – 1h) được coi là “giờ linh”, khi âm khí mạnh nhất, cũng là thời điểm ranh giới giữa ngày và đêm. Nhiều câu chuyện tâm linh, truyền thuyết dân gian đều lấy bối cảnh canh ba để tạo cảm giác huyền bí.
Trong phong thủy, giờ Tý thuộc Thủy, tượng trưng cho sự khởi đầu của một vòng tuần hoàn mới. Vì vậy, canh ba vừa mang tính tĩnh lặng, vừa hàm ý sự khởi phát, đổi mới.
Hệ thống canh giờ và giờ địa chi
Người Việt xưa dùng song song ba cách tính:
- Canh – chia đêm thành 5 canh, dùng trong canh gác.
- Khắc – chia cả ngày thành 100 khắc, dùng cho tính toán chi tiết.
- Giờ địa chi – 12 con giáp, mỗi giờ kéo dài 2 tiếng.
Canh ba trùng với giờ Tý, tức 23h – 1h. Do đó, cụm từ “giờ Tý canh ba” trở thành cách nói quen thuộc, ám chỉ thời điểm nửa đêm.
Canh ba trong lịch sử và đời sống xã hội
Trong thành quách, trống canh được đánh vang khắp bốn phương thành vào lúc đổi canh. Ở làng quê, tiếng mõ, tiếng trống ở đình cũng giữ vai trò báo hiệu. Người dân nghe tiếng trống canh ba biết đã nửa đêm, sắp chuyển sang canh gác tiếp theo.
Canh ba cũng gắn liền với nhiều câu chuyện lịch sử: những cuộc khởi nghĩa, những trận tập kích thường diễn ra vào lúc nửa đêm canh ba để tận dụng sự bất ngờ.
Canh ba trong đời sống hiện đại
Ngày nay, chúng ta không còn dùng trống canh để tính giờ, nhưng khái niệm “canh ba” vẫn tồn tại trong văn chương, ca dao, nhạc kịch và cả phim ảnh cổ trang. Khi nghe “nửa đêm canh ba”, người đọc, người xem dễ hình dung ra khung cảnh vắng lặng, trầm mặc của làng quê xưa.
Việc hiểu được “canh ba là mấy giờ” giúp người hiện đại thêm gần gũi với ngôn ngữ văn học truyền thống, đồng thời trân trọng hơn những nếp sống cha ông đã để lại.
So sánh với các nền văn hóa khác
Không chỉ Việt Nam, nhiều nước Á Đông như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng sử dụng hệ thống 5 canh. Ở Trung Hoa cổ, canh ba (子时) cũng tương ứng với 23h – 1h. Ở Nhật, trống canh từng vang lên khắp thành phố Edo. Điều này cho thấy hệ thống canh giờ mang tính phổ quát trong văn hóa phương Đông.
Kết luận
Canh ba là mấy giờ đồng hồ? – Đó là khoảng 23h – 1h sáng, khi đêm đã sâu, vạn vật yên tĩnh. Canh ba không chỉ là một mốc giờ, mà còn mang trong mình giá trị văn hóa, từ sinh hoạt, phong thủy đến văn chương và lịch sử.
Dù ngày nay chúng ta đã quen với đồng hồ hiện đại, khái niệm canh ba vẫn tồn tại như một phần ký ức văn hóa, gợi nhắc sự gắn bó của con người với thiên nhiên, với nhịp sống cộng đồng và với truyền thống ngàn đời.
